Яннис Димитракопулос. Григорий Палама — экзистенциалист? Реконструкция подлинного значения его комментария на Исх. 3:14: «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν”». Том 4. № 1. 2019

Информация о публикации

Григорий Палама — экзистенциалист? Реконструкция подлинного значения его комментария на Исх. 3:14: «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν”»
Название на языке публикации: Григорий Палама — экзистенциалист? Реконструкция подлинного значения его комментария на Исх. 3:14: «Ἐγώ εἰμι ὁ ὤν”»
Автор:
Яннис Димитракопулос
Доктор философии, ассоциированный профессор философии и теологии факультета гуманитарных и общественных наук Патрского университета.
Адрес: Archemedes str., Building 7, Rion 26504, Patras, Greece.
Перевод с английского:
Монах Диодор (Ларионов)
Насельник Богородице-Сергиевой пустыни, библиотекарь.
Адрес: 425270, Богородице-Сергиева пустынь, Республика Марий Эл, Килемарский район, Россия.
Издание:
С. 306–349.
Язык:
Русский
Тип публикации: Статья (перевод)
DOI https://doi.org/10.31119/essephts.2019.4.1.10
 

Аннотация

Как давно уже заметил прот. И. Романидис, толкование прот. И. Мейендорфом комментария Григория Паламы на Ис. 3:14 в «Триадах», многократно затем воспроизводившееся большим числом православных богословов, в действительности, ошибочно. Развивая позицию Романидиса, автор исследования утверждает, что Мейендорф в контексте интерпретации учения Григория Паламы о единстве и троичности Бога допускает анахронизм и приписывает ему принадлежащую XX в. экзистенциалистскую концепцию онтологического, или деонтологического, приоритета «личности» над «сущностью». Сходное понимание, неоплатоническое по происхождению, которое можно кратко выразить фразами ἑαυτὸν παράγειν и ἑαυτὸν ποιεῖν и терминами αὐτοπάρακτος и αὐτοπάτωρ (Plotinus Enneads II.9, V.1, VI.8), Палама приписал как серьезную богословскую ошибку своему злейшему врагу Никифору Григоре. В действительности Палама, тщательно разобрав соответствующий пассаж V.4 из De divinis nominibus Пс.-Дионисия Ареопагита, не сказал ничего больше, чем просто то, что божественная «энергия», которая особым Ареопагитским способом именовалась «усией», т. е. божественной «сущетворящей энергией» (οὐσιοποιὸς ἐνέργεια), происходит от «сущности» Бога. Изучение истории этой терминологии в языческой и христианской неоплатонической мысли, в том числе в византийский период, показывает, что в конечном счете сказанное Паламой граничит с традиционным грамматико-логическим учением, согласно которому οὐσία является παρώνυμον от εἶναι.

Ключевые слова

Паламизм, Григорий Палама, экзистенциализм, И. Мейендорф, божественная сущность, божественная энергия.

Список литературы

Anderson J. F. (1965) St. Augustine and Being: A Metaphysical Essay. The Hague: Martinus Nijhoff.

Angelou A. D., ed. (1984) Νicholas of Μethone. Refutation of Proclus’ Elements of Theology. A critical edition with an introduction on Νicholas’ life and works. Athens: The Academy of Athens; Leiden: Brill (Corpus Philosophorum Medii Aevi. Philosophi Byzantini. Vol. 1).

Balthasar H.-U. von (1942) Présence et Pensée. Essai sur la Philosophie religieuse de Grégoire de Nysse. Paris: Beauchesne.

Barrett W. (1958) Irrational Man. A Study in Existential Philosophy. Garden City, New York: Doubleday & Company.

Barth K. (1931) Fides quaerens intellectum. Anselms beweis der existenz Gottes im zusammenhang seines theologischen programs. München: Christian Kaiser Verlag (Forschungen zur Geschichte und Lehre des Protestantismus. 4. Reihe. Bd. 3).

Barth K. (1958) Fides quaerens intellectum. La preuve de l’existence de Dieu d’après Anselme de Cantorbéry. Traduction française de J. Carriére. Neuchâtel; Paris: Delachaux & Niestlé (Bibliothèque théologique).

Barth K. (1960) Anselm, Fides quaerens intellectum: Anselm’s proof of the existence of God in the context of his theological scheme. English translation by I. W. Robertson. Pittsburgh: Pickwick Press.

Barth K. (1965) «Fides quaerens intellectum. La prova di Anselmo dell’esistenza di Dio». Traduzione italiana di V. Vinay. Barth K. Filosofia e rivelazione. Milano: Silva. P. 1–255.

Behr-Sigel E. (1960) «Réflexions sur la doctrine de Grégoire Palamas». Contacts. T. 12. № 2. P. 118–125.

Beierwaltes W. (1969) «Neoplatonica. Book review: Plotini Opera. Tomus I: Porphyrii Vita Plotini. Enneades IIII. Ed. by P. Henry, H.-R. Schwyzer. Oxford: Clarendon Press, 1964 (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis); Plotins Schriften. Bd. IIIa (Text und Übersertzung), b (Anmerkungen). Hrsg. von R. Harder, R. Beutler, W. Theiler. Hamburg: Felix Meiner Verlag, 1964 (Philosophische Bibliothek. Bd. 213 a/b); Plotins Schriften. Bd. IV a/b. Hrsg. von R. Harder, R. Beutler, W. Theiler. Hamburg: Felix Meiner Verlag, 1967 (Philosophische Bibliothek. Bd. 214 a/b); Entretiens sur lAntiquité Classique. Tome XII: Porphyre. Vandoeuvres – Geneve: Fondation Hardt, 1965; Kremer K. Die Neuplatonische Seinsphilosophie und ihre Wirkung auf Thomas von Aquin. Leiden: Brill, 1966 (Studien zur Problemgeschichte der antiken und mittelalterlichen Philosophie. Bd. 1)». Philosophische Rundschau. 16. Jg. Heft 2. P. 130–152.

Beierwaltes W. (1993) Plotino. Un cammino di liberazione verso l’interiorità, lo Spirito e l’Uno. Introduzione di G. Reale. Traduzione di E. Peroli. Milano: Vita e Pensiero.

Bobrinsky B., ἐπ. (1988) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Λόγοι ἀποδεικτικοὶ δύο περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Ἔκδ. B. Bobrinsky. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Α´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 23–153.

Boese H., hg. (1960) Procli Diadochi Tria Opuscula (De providentia, libertate et malo). Latine Guilelmo de Moerbeka vertente et Graece ex Isaacii Sebastocratoris aliorumque scriptis collecta. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Quellen und Studien zur Geschichte der Philosophie. Bd. 1).

Callahan J. F. (1967) Augustine and the Greek Philosophers (The Saint Augustine Lecture 1964). Villanova, Pennsylvania: Villanova University Press.

Charlesworth M. J., ed. (1979) St. Anselm’s Proslogion, with a Reply on Behalf of the Fool by Gaunilo and the Author’s Reply to Gaunilo. Translated with an introduction and philosophical commentary. Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press (Первое издание: Notre Dame, Indiana: University of Notre Dame Press, 1965).

Colombo G. (1990) Invito al pensiero di Sant’ Anselmo. Milano: Ugo Mursia Editore.

Corbin M., éd. (1986) L’oeuvre d’Anselme de Cantorbéry. T. 1: Monologion. Proslogion. Introductions, traductions et notes. Paris: Éditions du Cerf.

Corbin M., Galonnier A., éds. (1988) L’oeuvre d’Anselme de Cantorbéry. T. 3: Lettre sur l’incarnation du Verbe. Pourquoi un homme-Dieu. Introductions, traductions et notes. Paris: Éditions du Cerf.

Durand G. M. de, éd. (1976) Cyrille d’Alexandrie. Dialogues sur la Trinité. T. I: Introduction. Dialogues I et II. Texte critique, traduction et notes. Paris: Éditions du Cerf (Sources Chrétiennes. Vol. 231).

Evdokimov P. (1968) L’Esprit Saint dans la tradition orthodoxe. Paris: Éditions du Cerf (Orthodoxie).

Gallay P., Jourjon M., éds. (1978) Grégoire de Nazianze. Discours 27–31 (Discours théolo­giques). Introduction, texte critique, traduction et notes. Paris: Éditions du Cerf (Sources Chré­tiennes. Vol. 250).

Gilson E. (1932) L’esprit de la philosophie médiévale. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin (Gifford lectures. Université d’Aberdeen. Première série).

Gilson E. (1939) Réalisme thomiste et critique de la connaissance. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin.

Gilson E. (1952) Being and Some Philosophers. Second edition corrected and enlarged. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.

Gilson E. (1960) Introduction à la philosophie chrétienne. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin (Bibliothèque d’Histoire de la Philosophie).

Gilson E. (1967) God and Philosophy. 5nd ed. New Haven, Connecticut: Yale University Press (Первое издание: New Haven, Connecticut; London: Yale University Press, 1941).

Gilson E. (1987) L’être et l’essence. Deuxième édition revue et augmentée, troisième tirage augmentée. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin (Bibliothèque des Textes Philosophiques).

Gilson E. (1989) History of Christian Philosophy in the Middle Ages. 3nd ed. London: Sheed & Ward (Первое издание: New York: Random House, 1955).

Girgenti G., ed. (1996) Porfirio. Sentenze sugli intellegibili. Testo greco a fronte. Versione latina di Marsilio Ficino in appendice. Prefazione, intro­duzione, traduzione e apparati. Milano: Rusconi Lidri.

Hadot P. (1968) Porphyre et Victorinus. Vol. I. Paris: Études Augustiniennes.

Halleux A. de (1973) «Palamisme et Scolastique. Exclusivisme dogmatique ou pluriformité théologique?». Revue théologique de Louvain. Vol. 4. № 4. P. 409–442.

Halleux A. de (1986) «Personnalisme ou essentialisme trinitaire chez les Pères Cappadociens? Une mauvaise controverse». Revue théologique de Louvain. Vol. 17. № 2. P. 129–155; № 3. P. 265–292.

Henry P., Schwyzer H.-R., eds. (1964) Plotini opera. Tomus I: Porphyrii Vita Plotini. Enneades I–III. Oxford: Clarendon Press (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis).

Ivánka E. von (1964) Plato Christianus. Übernahme und Umgestaltung des Platonismus durch die Väter. Einsiedeln: Johannes Verlag.

Ivánka E. von (1990) Plato Christianus. La réception critique du platonisme chez les Pères de l’Église. Traduit de l’allemand par E. Kessler. Révisé par R. Brague et J.-Y. Lacoste. Paris: Presses Universi­taires de France.

Ivánka E. von (1992) Platonismo cristiano. Recezione e trasformazione del platonismo nella patristica. Presentazione di G. Reale, introduzione di W. Beierwaltes, traduzione di E. Peroli. Milano: Vita e Pensiero.

Jaeger W., ed. (1960) Gregorii Nysseni opera. Vol. 2: Contra Eunomium Librum III (Vulgo lib. III–XII). Refutatio confessionis Eunomii (Vulgo lib. II). Leiden: Brill.

Kern C. (1947) «Les eléments de la théologie de Grégoire Palamas». Irénikon. T. 20. № 1. P. 6–33; № 2. P. 164–193.

Kotter B., hg. (1973) Die Schriften des Johannes von Damaskos. Bd. II: Expositio Fidei. Heraus­gegeben vom Byzantinischen Institut der Abtei Scheyern. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Patristische Texte und Studien. Bd. 12).

Kotter B., hg. (1975) Die Schriften des Johannes von Damaskos. Bd. III: Contra imaginum calumniatores orationes tres. Heraus­gegeben vom Byzantinischen Institut der Abtei Scheyern. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Patristische Texte und Studien. Bd. 17).

Kremer K. (1966) Die Neuplatonische Seinsphilosophie und ihre Wirkung auf Thomas von Aquin. Leiden: Brill (Studien zur Problemgeschichte der antiken und mittelalterlichen Philosophie. Bd. 1).

Kuhlmann J. (1966) Thomas von Aquin und Gregor Palamas als Dionysius-Erklärer. Theologiegeschichtlicher Vergleich (Thèse de l’Université Grégorienne. Rome).

Levasti A. (1929) Sant’Anselmo. Vita e pensiero. Bari: Gius. Laterza & Figli.

Long A. A., Sedley D. N., eds. (1989) The Hellenistic Philosophers. Vol. 2: Greek and Latin Texts with Notes and Bibliography. Cambridge; New York: Cambridge University Press.

Meyendorff J. (1959) Introduction à l’étude de Grégoire Palamas. Paris: Éditions de Seuil (Patristica Soronensia. Vol. 3).

Meyendorff J. (1964) A Study of Gregory Palamas. Transl. by G. Lawrence. London: Faith Press.

Meyendorff J., éd (1973) Grégoire Palamas. Défense des saints hésychastes. Introduction, texte critique, traduction et notes. Seconde édition revue et cor­rigée. Louvain: Spicilegium Sacrum Lovaniense (Études et documents. Fasc. 30/31).

Meyendorff J. (1975) Initiation à la théologie byzantine. L’histoire et la doctrine. Traduit de l’ anglais par A. Sanglade, avec la collaboration de C. Andronikof. Paris: Éditions du Cerf (Orthodoxie).

Meyendorff J. (1979) «The Holy Trinity in Palamite Theology». Fahey M. A., Meyendorff J. Trinitarian Theology East and West: St. Thomas Aquinas — St. Gregory Palamas. Brookline, Massachusetts: Holy Cross Orthodox Press (Patriarch Athenagoras Memorial Lectures). P. 25–43.

Meyendorff J. (1984) «Palamas (Grégoire)». Dictionnaire de spiritualité. Tome 12. Première partie. Paris: Beauchesne. Col. 81–107.

Meyendorff J., ἐπ. (1988) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Ἐπιστολὴ πρὸς Βαρλαὰμ Α´». Ἔκδ. J. Meyendorff. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Α´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 225–259.

Moreau P. (1939) L’âme du monde de Platon aux stoïciens. Paris: Les Belles Lettres (Collection d’Études anciennes, publiée sous le patronage de l’Association Guillaume Budé).

Podskalsky G. (1969) «Gottesschau und Inkarnation. Zur Bedeutung der Heilsgeschichte bei Gregorios Palamas». Orientalia christiana periodica. Vol. 35. P. 5–44.

Reale G. (1991) Storia della filosofia antica. Vol. IV: Le scuole dell’età imperiale. Milano: Vita e Pensiero.

Rijk L. M. de (1985) La philosophie au Moyen âge. Traduit du néer­landais par P. Swiggers. Leiden: Brill.

Romanides J. S. (1963–1964) «Notes on the Palamite Controversy and Related To­pics» (Part II). Greek Orthodox Theological Review. Vol. 9. № 2. P. 225–270.

Ruello F. (1963) Les «Noms divins» et leurs «Raisons» selon saint Albert le Grand, commentateur du «De divinis nominibus». Paris: Librairie philosophique J. Vrin (Bibliothèque thomiste. T. XXV).

Sartre J.-P. (1970) L’existentialisme est un humanisme. Paris: Nagel.

Scazzoso D. (1967) «Lo Pseudo-Dionigi nell’interpretazione di Gregorio Palama». Rivista di filosofia neo-scolastica. Vol. 59. № 6. P. 671–699.

Share M., ed. (1994) Arethas of Caesarea’s Scholia on Porphyry’s Isagoge and Aristotle’s Categories (Codex Vaticanus Urbinas Graecus 35). A Critical Edition. Athens: The Academy of Athens; Paris: Librairie J. Vrin; Bruxelles: Éditions Ousia (Corpus philosophorum medii aevi. Commenta­ria in Aristotelem byzantine. Vol. 1).

Sijakovic B. (1994) «The Paradox of the Mystical Knowledge of God». Philosophy and Orthodoxy. Ed. by K. I. Boudouris. Athens: Ionia Publications. P. 270–288.

Sinkewicz R. E., ed. (1988) Saint Gregory Palamas. The One Hundred and Fifty Chapters. A Critical Edition, Translation and Study. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies (Studies and texts. Vol. 83).

Stiernon D. (1972) «Bulletin sur le palamisme». Revue des Études Byzan­tines. T. 30. P. 231–341.

Stolz A. (1933) «Zur Theologie Anselms im Proslogion». Catholica. 2. Jg. S. 1–21.

Stolz A. (1937) Αnselm von Canterbury. Sein Leben, Seine Bedeutung, Seine Hauptwerke. München: Verlag Kösel-Pustet.

Stolz A. (1945) «Das Proslogion des Hl. Anselm». Revue bénédictine. Vol. 47. P. 331–347.

Suchla B. R., hg. (1990) Corpus Dionysiacum I: Pseudo-Dionysius Areopagita. De divinis nominibus. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Patristische Texte und Studien. Bd. 33).

Thomas Aquinas (1864) Sancti Thomae Aquinatis doctoris Angelici ordinis Praedicatorum opera omnia, ad fidem optimarum editionum accurate recognita. Tomus XV. Opuscula theologica praecipua, opusculum VII, volumen unicum. Parmae: Typis Petri Fiaccadori.

Zizioulas J. (1981) «Du personnage à la personne. La notion de personne et l’hypostase ecclésiale». Zizioulas J. L’être ecclésiale. Genève: Labor et Fides (Perspe­ctives Orthodoxes. № 3). P. 23–55.

Zuanazzi G., ed. (1993) Anselmo d’Aosta. Proslogion con in difesa dello stolto di Gaunilo di Marmoutier e risposta di S. Anselmo. Milano: La Scuola (Il pensiero filosofico).

Γιανναρᾶς Χ. (1970) Τὸ ὀντολογικὸν περιεχόμενον τῆς θεολογικῆς ἐν­νοίας τοῦ προσώπου (Διδακτορικὴ διατριβή. Ἀθήνα. Φιλοσοφικὴ Σχολὴ Ἐθνικοῦ καὶ Καποδιστριακοῦ Πανεπιστημίου τῶν Άθηνῶν).

Γιανναρᾶς Χ. (1979) Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἤθους. Δεύτερη ἔκδοση ἀναθεωρημένη. Ἀθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρης.

Γιανναρᾶς Χ. (1981) Σχεδίασμα εἰσαγωγῆς στὴ φιλοσοφία. Τεῦχος δεύτερο. Ἀθήνα: Ἐκδόσεις Δόμος.

Γιανναρᾶς Χ. (1987) Τὸ πρόσωπο καὶ ὁ ἔρως. Τέταρτη έκδοση. Ἀθήνα: Ἴκαρος.

Δημητρακόπουλος Γ. (1996) Φιλοσοφία καὶ πίστη. Η λογική αποδειξιμότητα των χριστιανικών δογμάτων κατά τον Γρηγόριο Νύσσης, ή Fides deprecans intellectum. Ἀθήνα: Παρουσία.

Ζηζηούλας Ἰ. (1977) «Ἀπὸ τὸ προσωπεῖον εἰς τὸ πρόσωπον. Ἡ συμβολὴ τῆς πατερικῆς θεολογίας εἰς τὴν ἔννοιαν τοῦ προσώπου». Χαριστήρια εἰς τιμὴν τοῦ Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος ἐπὶ τῇ συμπληρώσει εἰκοσιπενταετίας τῆς ἀρχιερατείας αὐτοῦ. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικόν Ίδρυμα Πατερικών Μελετών. Σ. 287–323.

Ζηζηούλας Ἰ. (1982) «Ἀπὸ τὸ προσωπεῖον εἰς τὸ πρόσωπον. Ἡ συμβολὴ τῆς πατερικῆς θεολογίας εἰς τὴν ἔννοιαν τοῦ προσώπου». ’Ἐποπτεία. T. 73. Σ. 941–960.

Ζηζηούλας Ἰ. (1983) «Ἀπὸ τὸ προσωπεῖον εἰς τὸ πρόσωπον. Ἡ συμβολὴ τῆς πατερικῆς θεολογίας εἰς τὴν ἔννοιαν τοῦ προσώπου». Ἡ ἰδιοπροσωπία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Συλλογὴ κειμένων. Ἐπιμέλεια Π. Δρακόπουλος. T. Β′. Ἀθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. Σ. 295–337.

Κοντογιάννης Λ., Φανουργάκης Β., ἐπ. (1970) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Πρὸς Ἀκίνδυνον Ἀντιρρητικοί». Ἔκδ. Λ. Κοντογιάννης, Β. Φανουργάκης. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Γ´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 39–506.

Μαντζαρίδης Γ. (1973) Παλαμικά. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Π. Σ. Πουρναρά.

Μαντζαρίδου Γ. Ἰ., ἐπ. (1966) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Περὶ θείων ἐνεργειῶν καὶ τῆς κατ᾽ αὐτὰς μεθέξεως». Ἔκδ. Γ. Ἰ. Μαντζαρίδου. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Β´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 96–136.

Μπέζγος Μ. (1991) Ἐλευθερία θρησκεία; οἱ ἀπαρχὲς τῆς ἐκκοσμίκευσης στὴ φιλοσοφία τοῦ δυτικοῦ μεσαίωνα. Ἀθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρης.

Μπέζγος Μ. (1993a) Τὸ μέλλον τοῦ παρελθόντος. Κριτικὴ εἰσαγωγὴ στὴ θεολογία τῆς ὀρθοδοξίας. Ἀθήνα: Ἐκδόσεις Ἁρμός.

Μπέζγος Μ. (1993b) «Ἠ μεταφυσικὴ τῆς ἐνέργειας στὴν ἀριστοτελικὴ ὀντολογία καὶ στὴν παλαμικὴ θεολογία». Παρνασσός. T. 35. Σ. 127–136.

Μπέζγος Μ. (1994) «Ἠ φιλοσοφία τῆς σχέσεως στὴ θεολογία τῆς ὀρθοδοξίας». Φιλοσοφία καὶ Ὀρθοδοξία. Ἐπιμελείᾳ K. Ι. Βουδούρης. Ἀθήνα: Διεθνὲς Κέντρον Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας καὶ Πολιτισμοῦ καὶ Κ. Β. Σ. 132–154.

Μπέζγος Μ. (1996) Ψυχολογία τῆς θρησκείας. Οἱ ἀνθρωπολογικὲς συνέπειες τῆς χριστιανικῆς θεολογίας. Ἀθήνα: Ἑλληνικὰ Γράμματα.

Τατάκης Β. (1960) Ἡ συμβολὴ τῆς Καππαδοκίας στὴ χριστιανικὴ σκέψη. Ἀθήνα: Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών.

Χρήστου Π. Κ., ἐπ. (1962–1992) Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. T. Α′–Ε′. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος.

Χρήστου Π. Κ. (1964) «Γρηγόριος Παλαμᾶς». Θρησκευτικὴ καὶ Ἠθικὴ Ἐγκυκλοπαιδεία. Т. Δ´. Βυζάντιον-Διοκλής. Σ. 775–794.

Χρήστου Π. Κ. (1966) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Πραγματεῖαι. Εἰσαγωγή». Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Β´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 45–63.

Χρήστου Π. Κ., ἐπ. (1970) Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. T. Γ´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος.

Χρήστου Π. Κ. (1977a) «Ἀποφατικὴ θεολογία». Θεολογικὰ Μελετήματα 3: Νηπτικὰ καὶ Ἡσυχαστικά. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν. Σ. 245–256.

Χρήστου Π. Κ. (1977b) «Double knowledge according to Gregory Palamas» [1963]. Θεολογικὰ Μελετήματα 3: Νηπτικὰ καὶ Ἡσυχαστικά. Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικοῦ Ἱδρύματος Πατερικῶν Μελετῶν. Σ. 153–163 (Первое издание: Studia Patristica. Vol. 9 (1966): Classica, philosophica et ethica, theologica, Augustiniana, post-patristica. Papers presented to the Fourth International Conference on Patristic studies held at Christ Church, Oxford 1963. P. 20–29).

Χρήστου Π. Κ. (1983) «Ἀποφατικὴ θεολογία». Ἡ ἰδιοπροσωπία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Συλλογὴ κειμένων. Ἐπιμέλεια Π. Δρακόπουλος. T. Β′. Ἀθήνα: Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν. Σ. 99–111.

Χρήστου Π. Κ. (1988a) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Λόγοι ἀποδεικτικοὶ δύο περὶ τῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Εἰσαγωγή». Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Α´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 9–18.

Χρήστου Π. Κ. (1988b) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Ὑπὲρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων. Εἰσαγωγή». Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Α´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 315–354.

Χρήστου Π. Κ., ἐπ. (1988c) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Ὑπὲρ τῶν ἱερῶς ἡσυχαζόντων». Ἔκδ. Π. Κ. Χρήστου. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Α´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 359–694.

Χρήστου Π. Κ., ἐπ. (1988d) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Κατὰ Γρηγορᾶ Λόγοι». Ἔκδ. Π. Κ. Χρήστου. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Δ´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 231–377.

Χρήστου Π. Κ. (1991) Τὸ μυστήριο τοῦ θεοῦ. Δευτέρα ἔκδοσις. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος.

Χρήστου Π. Κ., ἐπ. (1992) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Ἑκατὸν Πεντήκοντα Κεφάλαια». Ἔκδ. Π. Κ. Χρήστου. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Π. Κ. Χρήστου. T. Ε´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 37–119.

Ψευτογκᾶς B. Σ., ἐπ. (2015) «<Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ> Ὁμιλίαι». Ἔκδ. Β. Σ. Ψευτογκᾶς. Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ Συγγράμματα. Ἐπιμελείᾳ Β. Σ. Ψευτογκᾶ. T. Σ´. Θεσσαλονίκη: Ἐκδόσεις Κυρομάνος. Σ. 39–683.

Кривошеин В., архиеп. (1960) «Святой Григорий Палама. Личность и учение (По недавно опубликованным материалам)». Вестник Русского Западно-Европейского Патриаршего Экзархата. № 33–34. С. 101–114.

© Сильвен Лазарюс, 2019  © Монах Диодор (Ларионов), пер., 2019

Закладка Постоянная ссылка.

Комментарии запрещены.