Виталий Иванов. У истоков формалистской метафизики дистинкций: теологические цели введения формальной дистинкции в трудах Иоанна Дунса Скота, ОМБ. Предисловие к публикации. Том 1. № 2. 2016

Информация о публикации

У истоков формалистской метафизики дистинкций: теологические цели введения формальной дистинкции в трудах Иоанна Дунса Скота, ОМБ. Предисловие к публикации 
Название на языке публикации: У истоков формалистской метафизики дистинкций: теологические цели введения формальной дистинкции в трудах Иоанна Дунса Скота, ОМБ. Предисловие к публикации
Автор:
Виталий Иванов
Научный сотрудник Научно-образовательного Центра проблем философии, религии, культуры Санкт-Петербургского государственного университета аэрокосмического приборостроения.
Адрес: ул. Большая Морская, д. 67, лит. А, 190000, Санкт-Петербург, Россия.
Издание:
С. 185–204. 
Язык:
Русский
Тип публикации:
Статья (предисловие)
Финансовая поддержка: 
Статья написана при финансовой поддержке гранта Российского фонда фундаментальных исследований, проект № 16-03-00047: «Последователи Иоанна Дунса Скота в схоластике XIV–XVI вв.: проблемы эпистемологии и метафизики».
 

Аннотация

Данная статья является аналитическим и историографическим введением к публикации перевода на русский язык текстов францисканского теолога и метафизика Иоанна Дунса Скота, посвященных понятию формальной дистинкции или формального не-тождества. В статье показывается важнейшее место, которое занимало обсуждение тринитарной проблематики в схоластической теологии Высокой схоластики, и демонстрируется, что главным мотивом и целью введения Дунсом Скотом понятия «формальной дистинкции» и разработки учения о дистинкциях вообще была попытка разрешить «великую трудность» тринитарной теологии, сформулированную Скотом следующим образом: как возможно, что одному реально тождественному Лицу в Троице присущ, поскольку оно тождественно сообщаемой божественной сущности, предикат сообщаемости, и разом, поскольку оно является несообщаемым (иным Лицам) суппозитом, т. е. поскольку оно конституировано собственным личным свойством (отцовством, сыновством и т. д.), — предикат несообщаемости, т. е. контрадикторные предикаты, ведь кажется, что это нарушает первый принцип любого (в том числе теологического) знания. Согласно Скоту, лишь полагание дистинкции между личным свойством и сущностью в божественном Лице способно обеспечить возможность непротиворечивого понимания основного положения христианского учения — о совозможности единства и нераздельности божественной сущности и множества трех реально различных друг от друга Лиц, причем Скот настаивает, что эта дистинкция должна быть присуща Лицу «из природы вещи», т. е. не быть лишь продуктом акта человеческого или даже божественного интеллекта. Далее, в статье показывается значение формальной дистинкции Скота для последующей схоластической теологии: ожесточенная дискуссия об этом понятии и его применимости в теологии как в рядах оппонентов Скота, так и среди его последователей привела к тому, что тема дистинкций и тождеств стала одной из наиболее важных в схоластической теологии, метафизике и эпистемологии. Кроме того, мы выделяем и характеризуем четыре основных аргументативных и тематических контекста использования Скотом понятия «формальной дистинкции» в его работах: тринитарно-теологический, теологии атрибутов, конституции конечного сущего и обще-метафизический. Наконец, в статье описывается основная дискуссия в современных исследованиях учения Скота о формальной дистинкции — о степени реальности формальной дистинкции, а также дается наша оценка относительно главной темы этой дискуссии и верности позиций основных ее участников.

Ключевые слова

Тринитарная теология, Высокая схоластика, Дунс Скот, учение о формальной дистинкции, дискуссия о «реализме» Скота.

Список литературы

Издания первоисточников

Anselmus Cantuariensis (1863) «De Divinitatis Essentia Monologium». Patrologia cursus completus. Series Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 158. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 141–224.

Aristoteles (1552) Aristotelis Opera cum Averrois commentariis. Vol. I. Aristotelis Stagiritae organum, quod logicam appelant, cum Averrois Cordubensis variis commentariis, epitome, quaesitis, ac epistola una. Hic accesserunt Levi Ghersonides in nonnullos Aristotelis et Averrois libros annotationes et quorundam Arabum quaesita et epistola. Venetiis: Apud Junctas (Editio Juntina prima).

Aristoteles (1562) Aristotelis Opera cum Averrois commentariis. Vol. VIII. Aristotelis Metaphysicorum libri XIIII cum Averrois Cordubensis in eosdem commentariis et epitome, Theophrasti metaphysicorum liber. Venetiis: Apud Junctas (Editio Juntina secunda).

Aristoteles (1831) Aristotelis opera. Vol. 1–2. Aristoteles Graece ex recognitione Immanuelis Bekkeri. Ed. Academia Regia Borussica. Berolini: Apud Georgium Reimerum.

Aurelius Augustinus (1864) «De Civitate Dei libri XXII». Patrologia cursus completusSeries Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 41. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 13–804.

Aurelius Augustinus (1865a) «De diversis Quaestionibus octoginta tribus liber unus». Patrologia cursus completusSeries Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 40. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 11–100.

Aurelius Augustinus (1865b) «De Trinitate libri XV». Patrologia cursus completusSeries Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 42. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 819–1098.

Avicenna (1977) Avicenna LatinusLiber de philosophia prima sive scientia divina. Vol. 1 (libri I–IV). Édition critique de la traduction latine médiévale par S. Van Riet, introduction doctrinale par G. Verbeke. Louvain: Peeters; Leiden: Brill.

Avicenna (1980) Avicenna LatinusLiber de philosophia prima sive scientia divina. Vol. 2 (libri V–X). Édition critique de la traduction latine médiévale par S. Van Riet, introduction doctrinale par G. Verbeke. Louvain: Peeters; Leiden: Brill.

Bonaventura OFM (1882) S. Bonaventurae Opera omnia. Ed. studio et cura PP. Collegii a S. Bonaventura. T. I. Commentaria in IV libros Sententiarum. In Primum librum Sententiarum. Ad claras Aquas: Ex typographia Collegii S. Bonaventurae.

Decretales Gregorii IX (1881) «Decretalium Gregorii papae IX compilationis libri V». Corpus Iuris Canonici. Pars 2: Decretalium Collectiones. Ed. E. L. Richter et E. Friedberg. Leipzig: Bernhard Tauchnitz. Col. 1–928.

Duns Scotus OFM (1950–2013) «Ioannis Duns Scoti OFM Ordinatio I–IV». Ioannis Duns Scoti Opera omnia. Vol. I–XIV. Studio et cura Commissionis Scotisticae ad fidem codicum edita, praeside Carolo Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis.

Duns Scotus OFM (1960–2004) «Ioannis Duns Scoti OFM Lectura I–III». Ioannis Duns Scoti Opera omnia. Vol. XVI–XXI. Studio et cura Commissionis Scotisticae ad fidem codicum edita, praeside Carolo Balić. Civitas Vaticana: Typis Polyglottis Vaticanis.

Duns Scotus OFM (1968) Ioannis Duns Scoti Quaestiones Quodlibetales. — Juan Duns Escoto. Cuestiones Cuodlibetales. Ed. bilingüe, introducción, resúmenes y versión de F. Alluntis. Madrid: La Editorial Católica (Biblioteca de Autores Cristianos. Vol. 277).

Duns Scotus OFM (1994) Tractatus de primo principio. — Abhandlung über das erste Prinzip. Hrsg. und übersetzt von W. Kluxen. 3. Aufl. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft (Texte zur Forschung).

Duns Scotus OFM (1997a) «Quaestiones super libros Metaphysicorum Aristotelis. Libri I–V». Ed. a G. Etzkorn, R. Andrews, G. Gál, R. Green, F. Kelly, G. Marcil, T. Noone, R. Wood. B. Ioannis Duns Scoti OFM Opera Philosophica. Vol. III. St. Bonaventure, New York: The Franciscan Institute.

Duns Scotus OFM (1997b) «Quaestiones super libros Metaphysicorum Aristotelis. Libri VI–IX». Ed. a G. Etzkorn, R. Andrews, G. Gál, R. Green, F. Kelly, G. Marcil, T. Noone, R. Wood. B. Ioannis Duns Scoti OFM Opera Philosophica. Vol. IV. St. Bonaventure, New York: The Franciscan Institute.

Duns Scotus OFM (2004a) John Duns Scotus. The Examined Report of the Paris Lecture: Reportatio I–A. Latin Text and English Translation. Transl. and ed. by A. B. Wolter, O. V. Bychkov. Vol. 1: Prologus, dist. 1–21. St. Bonaventure, New York: The Franciscan Institute.

Duns Scotus OFM (2004b) «Theoremata». Ed. a M. Dreyer, H. Möhle, G. Krieger. B. Ioannis Duns Scoti OFM Opera Philosophica. Vol. II. St. Bonaventure, New York: Franciscan Institute; Washington, DC: The Catholic University of America Press. P. 593–721.

Duns Scotus OFM (2006) «Quaestiones super secundum et tertium De anima». Ed. a C. Bazán, K. Emery, R. Green, T. Noone, R. Plevano, A. Traver. B. Ioannis Duns Scoti OFM Opera Philosophica. Vol. V. Washington, DC: The Catholic University of America Press; St. Bonaventure, New York: Franciscan Institute.

Duns Scotus OFM (2008) The Examined Report of the Paris Lecture: Reportatio I–A. Latin Text and English Translation. Transl. and ed. by A. B. Wolter, O. V. Bychkov. Vol. 2: dist. 22–48. St. Bonaventure, New York: Franciscan Institute.

Duns Scotus OFM (2014) «Ioannis Duns Scoti Quaestio de formalitatibus quae dicitur Logica Scoti». The Quaestio de formalitatibus by John Duns Scotus, sometimes called the Logica Scoti. Ed. by K. Jr. Emery, G. R. Smith. Bulletin de philosophie médiévale. Vol. 56. P. 153–182.

Euclides (1983) The First Latin Translation of Euclid’s Elements Commonly Ascribed to Adelard of Bath. A critical edition of books I–VIII and books X.36–XV.2. Ed. by H. L. L. Busard. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies (Studies and Texts. Vol. 64).

Franciscus de Mayronis (1961) François de Meyronnes — Pierre Roger. Disputatio (1320–1321). Édition critique par J. Barbet. Paris: Vrin (Textes philosophiques du Moyen Âge. Vol. 9).

Godefridus de Fontibus (1904) Godefridi de Fontibus. Les quatre premiers Quodlibets. Éd. par M. De Wulf et A. Pelzer. Louvain: Institut Supérieur de Philosophie de l’Université.

Henricus a Gandavo (1518) Quodlibeta Magistri Henrici Goethals a Gandavo. Parisii: In aedibus Iodoci Badii Ascensii.

Henricus a Gandavo (1520) Henrici a Gandavo Summa quaestionum ordinarium. Tomi II. Parisii: In aedibus Iodoci Badii Ascensii.

Henricus de Gandavo (1987) Henrici de Gandavo Opera omnia. T. XVI. Quodlibet XII. Quaestiones 1–30. Ed. a G. A. Wilson et J. Decorte. Leuven: Leuven University Press.

Henricus de Gandavo (2011) Henrici de Gandavo Opera omnia. T. VIII. Quodlibet IV. Ed. a G. A. Wilson et G. Etzkorn. Leuven: Leuven University Press.

Hervaeus Natalis OP (2011) De quattuor materiis sive Determinationes contra magistrum Henricum de Gandavo. Vol. I: Tractatus de formis. De unitate formae substantialis in eodem supposito. A critical Edition from Selected Manuscripts by L. M. De Rijk. Turnhout: Brepols Publishers (Studia Artistarum. Vol. 31).

Iohannes Damascenus (1864) «Expositio Fidei Orthodoxae». Patrologia cursus completus. Series Graeca. Ed. J.-P. Migne. T. 94. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 789–1228.

Petrus Hispanus (1972) Peter of Spain (Petrus Hispanus). Tractatus, (also known as Summulae logicales). Critical edition with an introduction by L.M. de Rijk. Assen: Van Gorcum & Co.

Petrus Lombardus (1855) «Sententiarum Libri Quatuor». Patrologia cursus completusSeries Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 192. Parisiis: Apud Garnier Fratres, Editores et J.-P. Migne Successores. Col. 519–964.

Petrus Thomae OFM (2000) «Petrus Thomae’s De Distinctione Predicamentorum (With A Working Edition)». Ed. E. P. Bos. The Winged Chariot: Collected Essays on Plato and Platonism in Honor of L. M. de Rijk. Ed. by M. Kardaun, J. Spruyt. Leiden; Boston; Köln: Brill (Brill’s Studies in Intellectual History. Vol. 100). P. 277–312.

Richardus de Sancto Victore (1855) «De Trinitate». Patrologia cursus completus. Series Latina. Ed. J.-P. Migne. T. 196. Parisiis: Excudebatur et venit apud J.-P. Migne editorem. Col. 887–992.

Suárez SJ (1960–1966) Francisco Suárez SJ Disputationes Metaphysicae — Disputaciones metafísicas. Vol. I–VII. Edic. y traduc. de S. Rábade Romeo, S. Caballero Sánchez y A. Puigcerver Zanón. Madrid: Gredos.

Thomas Aquinas OP (1888) Sancti Thomae de Aquino OP Opera omnia (editio Leonina). Tomus IV. Summae Theologiae, Pars I, a quaestione I ad quaestionem XLIX. Romae: Ex Typographia Polyglotta S. C. de Propaganda Fide.

Thomas Aquinas OP (1889) Sancti Thomae de Aquino OP Opera omnia (editio Leonina). Tomus V. Summae Theologiae, Pars I, a quaestione L ad quaestionem CXIX. Romae: Ex Typographia Polyglotta S. C. de Propaganda Fide.

Thomas Aquinas OP (1996) Sancti Thomae de Aquino OP Opera omnia (editio Leonina). Tomus XXIV. Pars 1. Quaestiones disputatae de anima. Ed. B. C. Bazán. Roma: Commissio Leonina; Paris: Éditions du Cerf.

Thomas Aquinas OP (2000) Sancti Thomae de Aquino OP Opera omnia (editio Leonina). Tomus XXIV. Pars 2. Quaestio disputata de spiritualibus creaturis. Ed. J. Cos. Roma: Commissio Leonina; Paris: Éditions du Cerf.

Дунс Скот ОМБ (2015) «Ординация. Книга I. Дистинкция 43 и параллельные тексты». Пер. с лат. и примеч. В. Л. Иванова. Многоликая софистика: Нелегитимная аргументация в интеллектуальной культуре Европы Средних веков и раннего Нового времени. Отв. ред. П. В. Соколов. М.: Изд. дом Высшей школы экономики. С. 26–57.

Исследовательская литература

Adams McCord M. (1976) «Ockham on Identity and Distinction». Franciscan Studies. Vol. 36. P. 5–74.

Bäck A. (2000) «The Formal Structure of Scotus’ Formal Distinction». Medieval and Renaissance Logic in Spain: Acts of the 12th European Symposium on Medieval Logic and Semantics, held at the University of Navarre (Pamplona, 26–30 May 1997). Ed. by I. Angelelli, P. Perez-Ilzarbe. Hildesheim; Zürich; New York: Georg Olms Verlag (Philosophische Texte und Studien. Bd. 54). P. 411–438.

Blander J. (2014) Dependence, Separability, and Theories of Identity and Distinction in Late Medieval Philosophy: Case Studies from Scotus and Ockham (PhD dissertation. Los Angeles. University of California).

Borak H. (1966) «De fundamento distinctionis formalis scotisticae». Laurentianum. Vol. 6. P. 157–181.

Connors C. (2009) «Scotus and Ockham: Individuation and the Formal Distinction». Proceedings of the American Catholic Philosophical Association. Vol. 83. P. 141–153.

Conti A. D. (1993) «Sviluppi e applicazioni della distinzione formale scotista ad Oxford sul finire del XIV secolo». Via Scoti: Methodologia ad mentem Joannis Duns Scoti. Atti del Congresso Scotistico Internazionale Roma 9–11 marzo 1993. A cura di L. Sileo. T. 1. Rome: Edizioni Antonianum. P. 319–336.

Cross R. (2004) «Scotus’s Parisian Teaching on Divine Simplicity». Duns Scot à Paris, 1302–2002. Actes du colloque de Paris, 2–4 septembre 2002. Édités par O. Boulnois, E. Karger, J.-L. Solère, G. Sondag. Turnhout: Brepols Publishers (Textes et études du Moyen Âge. Vol. 26). P. 519–562.

Dumont S. D. (2005) «Duns Scotus’s Parisian Question on the Formal Distinction». Vivarium. Vol. 43. Issue 1. P. 7–62.

Friedman R. (2010) Medieval Trinitarian Thought from Aquinas to Ockham. Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Friedman R. (2013) Intellectual Traditions at the Medieval University: The Use of Philosophical Psychology in Trinitarian Theology among the Franciscans and Dominicans, 1250–1350. 2 vols. Leiden: Brill (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters. Bd. 108. Teil. 1–2).

Fuchs M. J. (2014) «Univozität und Distinktion. Metaphysische Grundstrukturen bei Duns Scotus, Suárez, Descartes und Spinoza». Suárez’s Metaphysics in Its Historical and Systematic Context. Ed. by L. Novák. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Contemporary Scholasticism. Vol. 2). P. 105–116.

Gaus C. (2008) Etiam realis scientia: Petrus Aureolis Konzeptualistische Transzendentalienlehre vor dem Hintergrund seiner Kritik am Formalitätenrealismus. Leiden: Brill.

Gelber H. G. (1974) Logic and the Trinity: A Clash of Values in Scholastic Thought, 1300–1335 (PhD dissertation. Madison. University of Wisconsin).

Henninger M. G. (1981) «Henry of Harclay on the Formal Distinction in the Trinity». Franciscan Studies. Vol. 41. P. 250–335.

Jordan M. J. (1984) Duns Scotus on the Formal Distinction (PhD dissertation. New Brunswick, New Jersey. Rutgers University).

Jordan M. J. (1985) «What’s New in Ockham’s Formal Distinction?» Franciscan Studies. Vol. 45. P. 97–110.

Kaufmann M. (1995) «Ockham’s Criticism of the Formal Distinction — A Mere ‘petitio principii’?» Via Scoti: Methodologia ad mentem Joannis Duns Scoti. Atti del Congresso Scotistico Internazionale Roma 9–11 marzo 1993. A cura di L. Sileo. T. 1. Rome: Edizioni Antonianum. P. 337–347.

Kraml H. (1995) «Beobachtungen zum Ursprung der ‘distinctio formalis’» Via Scoti: Methodologia ad mentem Joannis Duns Scoti. Atti del Congresso Scotistico Internazionale Roma 9–11 marzo 1993. A cura di L. Sileo. T. 1. Rome: Edizioni Antonianum. P. 305–318.

Martin Chr. J. (2000) «Logic for Distinctions: Peter of Navarre and the Scotistic Treatment of Impossible Hypotheses». Medieval and Renaissance Logic in Spain: Acts of the 12th European Symposium on Medieval Logic and Semantics, held at the University of Navarre (Pamplona, 26–30 May 1997). Ed. by I. Angelelli, P. Perez-Ilzarbe. Hildesheim; Zürich; New York: Georg Olms Verlag (Philosophische Texte und Studien. Bd. 54). P. 439–463.

Mensching G. (1998) «Zur transzendentalphilosophischen Bedeutung der distinctio formalis bei Johannes Duns Scotus». Was ist Philosophie im Mittelalter? Qu’est-ce que la philosophie au Moyen Age? What is Philosophy in the Middle Ages? Akten des X. Internationalen Kongresses für mittelalterliche Philosophie der Société Internationale pour l’Étude de la Philosophie Médiévale, 25. bis 30. August 1997 in Erfurt. Hrsg. von. J. A. Aertsen, A. Speer. Berlin; New York: Walter de Gruyter (Miscellanea mediaevalia. Bd. 26). S. 543–549.

Muñoz C. P. D. (2015) «La distinctio formalis ex natura rei en la filosofía de Juan Duns Escoto como antecedente del planteo de la objetividad». Alpha. № 41. P. 23–39.

Noone T. B. (1993) «Alnwick on the Origin, Nature and Function of the Formal Distinction». Franciscan Studies. Vol. 53. P. 231–261.

Noone T. B. (2009) «Ascoli, Wylton, and Alnwick on Scotus’s Formal Distinction: Taxonomy, Refinement, and Interaction». Philosophical Debates at Paris in the Early Fourteenth Century. Ed. by S. F. Brown, T. Dewender, T. Kobusch. Leiden; Boston: Brill (Studien und Texte zur Geistesgeschichte des Mittelalters. Bd. 102). P. 127–149.

Noone T. B. (1999) «La distinction formelle dans l’école scotiste». Revue des sciences philosophiques et théologiques. T. 83. P. 53–72.

Schmidt A. (2004) «Die Unvermeidlichkeit der distinctio formalis: Naturphilosophische Reflexionen zu einem zentralen Lehrstück des Johannes Duns Scotus». Wissenschaft und Weisheit. Bd. 67. S. 96–118.

Smith G. R. (2013) The Problem of Divine Attributes from Thomas Aquinas to Duns Scotus (PhD dissertation. Notre Dame, Indiana. Notre Dame University).

Swindler J. K. (1988) «The Formal Distinction». Southwest Philosophy Review. Vol. 4. № 1. P. 71–77.

Thornton R. (2015) «From Theology through Metaphysics to Logic: John Duns Scotus’s Account of the Trinity without the ‘Formal Distinction’». American Catholic Philosophical Quarterly. Vol. 89. № 4. P. 585–602.

Wengert R. G. (1965) «The Development of the Doctrine of the Formal Distinction in the Lectura Prima of John Duns Scotus». The Monist. № 49. P. 571–587.

Wolter A. B. (1965) «The Formal Distinction». John Duns Scotus 1265–1965. Ed. by J. K. Ryan, B. M. Bonansea. Washington, DC: The Catholic University of America Press (Studies in Philosophy and the History of Philosophy. Vol. 3). P. 61–82 (Переиздание: The Philosophical Theology of John Duns Scotus. Ed. by M. Adams McCord. Ithaca, New York; London: Cornell University Press (Cornell Studies in the Philosophy of Religion), 1990. P. 27–41).

Вдовина Г. В. (2015) «О понятии notio и ноциональных именах в тринитарном богословии средневекового Запада». Мера вещейЧеловек в истории европейской мысли. Под общ. ред. Г. В. Вдовиной. М.: Аквилон. С. 474–515.

Иванов В. Л. (2010) «Интенсивная величина совершенства: Бесконечность как существенное понятие в теологии и философии Иоанна Дунса Скота». Космос и Душа. Вып. 2. Учения о природе и мышлении в Античности, Средние века и Новое время (статьи и переводы). Под ред. А. В. Серегина. М.: Прогресс–Традиция. С. 379–431.

© Виталий Иванов, 2016

Закладка Постоянная ссылка.

Комментарии запрещены.